Zelen u kostima

U svojoj petoj knjizi poezije zavodljivog naslova, Vuk i breza, Ana Brnardić hrabro ostvaruje vrlo zahtevan pesnički zadatak. Zaodevajući minimalne pesničke jedinice u metafore ponikle iz flore i faune, pesnikinja izneverava mitološke nanose poznatih simbola i bajkovito okrilje eskapizma, koji su ujedno najveća zamka sličnih poetika. Umesto toga, u ovih pedesetak pesama, podeljenih na pet ciklusa, potvrđuje se zreli, suvereni i savremeni glas koji je podjednako intiman i okrenut ka unutra, kao što je senzibilisan za šira, društvena, polja i odnose. Vrh pesnikinjine olovke je trpak i piše do gladi, a priroda i sve što se nalazi u njoj samo su formalno sredstvo u kreaciji osebujne melodije vrtoglavog jezika.

Motiv drveća, šume, ili stabla prisutan u raznim varijacijama u svim ciklusima, katkad izrasta u nenametljivu majku-čuvara koja diskretno motri na svoje kćeri, užarene planete, lišćem koje treperi u vidu zaštitničkih očiju koje niču svuda po telu (Slučajno drvo).

Moje oči su razmještene po listovima,

na vjetru podrhtavaju

i okreću se za svojom kćeri.

Imaginiranje majčinstva posredovano je izbrušenim sentencama, britkim iskazima koji nepretenciozno oneobičavaju genezu metamorfoze tela i tek uspostavljenog magičnog dosluha sa novim bićem – okruglom vatrom, paprenom metvicom, tekućim svemirom. Stabilnost i postojanost drevnog motiva stabla suprotstavljena je razigranošću i neuhvatljivošću novog života; drvo svojim listovima sledi neobuzdanost tih rojeva koji hodaju po njegovom korenju, ili se u nedogled raspršuju. Insistira se na motivu nedokučive slučajnosti (Drveće ne poznaje način/ na koji se te kćeri vole i prisvajaju) i iskustva koje se uči „u hodu“ (Hodale smo ispred snijega,/ svečana tijela iznutra obloženog vunom), simultano sa svečanim kretnjama grančica i neba. Odigrava se urezivanje u svoju osobnu koru, uprkos lancu ogledalnih odnosa-modela koji se protežu u smeru prošlog, delimično proživljenog ili svedočenog, iskustva: Ja sam drvo, slučajno drvo svojoj kćeri. (...) I moja majka je slučajno drvo.

Iskustvo postajanja i bivanja majkom nije idealizovano, niti se gradi „prepisivanjem“ očekivanih arhetipskih slika. Raskošnim darom, pesnikinja stvara razgranatu mrežu inovativnih jezičkih odnosa, a krajnji ishod je poredak u koji su ugrađene višeznačne metafore. Majka progovara iz perspektive kćerke, dečijim glasom slutnje i oklevanja koji pokušava jezički da uobliči fenomen sa kojim se susreće po prvi put. Ovladavanjem govora, nastoji da ustanovi neku „zakonitost“, dok trepere glasnice bijelim laticama (Mislim da je mame potrebno izvaditi iz staklenki) ili potvrdi slutnje kroz formu pitanja-refrena (Je li uvijek ovako). Ako se slikama i sugeriše novo (drugo) stanje, ono je predočeno neprekidnim, neuhvatljivim transformacijama, uskomešanih ptica koje zazivaju oluju, vrenja u telu u kojem tinja „polagana povijest proloma“.

Otkad imam dijete, više mi je perja na tijelu

nego ženskog stida.

Rumenkasti kos svio je po dva gnijezda

između vrata i ramena,

on je moja prerušena peteljka.

Mame su „prstima izradile prošlo stoljeće“, one su „tamne obrve gitara“, „račvasti gradovi pečenih evropskih poluotoka“, kao u nekoj dečijoj razbrajalici istovetne, a opet posebne „jedna mama dunja, jedna mama jagoda jedna višnja“. Njihova cvetna ili animalna tela su poprišta nepogoda po kojima „oblaci sa šljemovima čupaju stabla“.

Pesma Uspavanka počinje najavom velikog događaja, egzaktnim beleženjem datuma i sata (Drugi rujna u četiri i četrdeset), trena u kojem kao da se spojilo čudo rođenja i preobražaja, buđenja i tonjenja u san. Harmonično sa-prisustvo dva bića asocira na uspeli eksperiment stvaranja novog jedinjenja, zabeleženog preokreta u pisanju lične i otočke povesti.

na otoku su se oglasila zvona

i promiješala plavet

u mom velikom kristalnom tijelu

Sasvim neprimetno, pesničko ja prelazi u mi, jedno telo se udvaja i počinje da se giba, da se risa u kamenu i prašini, kao deo većeg plana ili ogleda, bivajući agens potencijalne nezaustavljive promene.

a nas dvije smo, kao otočka prapovijest,

nicale iz sna, bijelog

kao smokva i kao hlad.

U pesmi Divljina, iz bajkovite oaze – mlazova duboke šume, izranja gotovo ekstatičan glas, dok sviće zelen u kostima. Nadrealni krajolik smešten u sigurnu oblost lubanje vuka na slikovnom i sintaksičkom planu suprotstavlja se poretku kćerkinog sna, skokom sa eksterijera nepregledne prirode, na prostor sobe, skladnog reda i mira.

i bacam se niz stijene u zelenim mlazovima

dok kći spava u susjednoj sobi, gdje je red i mir

krevet i ormar, tepih i vječan snijeg.

Introspektivni, intimni dnevničko-onirički zapisi iz stiha u stih prave iskorak od realističnog rituala svakodnevice – do sasvim artificijalne, izmaštane, simbolične slike. U pesmi Doba puževe kućice zrelo telo je zaštićeno u slatkoj snenoj osami koje od svijeta deli prozračni kalcij karbonat ljuske, u unutarnjem je egzilu, posvemašnjoj harmoniji, gde je sve „jednako blago, oblo, uvaljano u šećer.“

Ovdje ćemo prezimiti, preljetiti, ne zanima nas

gibanje kalendara i ljutina kronika.

U drugom ciklusu naslovljenom Zavičaj, fokus se sa majčinstva prebacuje na motive detinjstva, sestrinstva, porodice i stasavanja. Maestralni triptih Noć na selu odsečan je, sav u zarezima, u staccato ritmu otkucavanja bubnjeva rata. Iako su sestre otete/ratu, sunčanom satu, predate iz očevog zahrđalog kljuna baki na čuvanje koja ih pokriva crnom zvjezdanom perinom, njen pokušaj da zvukom orgulja i pletiva odagna zloslutne damare oružja, kontrastiran je grotesknom slikom: biba nas/ uškrobljenim sisama kao da smo još djeca. Umesto očekivanog spokoja i harmonije, u prostor puste kuće „prevrnute u vrt“, prodiru traumatične slike životinja i scene njihovih odrezanih vratova. Neminovno stižu vesti o smrti i beskonačna ruka nesanice.

Na sličan način u pesmi Jednorog prva menstruacija nastupa ratom drveća, čekanjem da se telo dovrši: šumio je gustom bujicom krvi/ koja je zapela u srcu i bubrila. Zaljubljivanje (promatrala sam ga/ i rudjela) i seksualna privlačnost ostaju metaforički dosledni nijansama te krvi: obrazi su uvijek pod opsadom krvi/ dvije male lomače.

Motivi dodira, susreta, prijateljstva i sestrinstva, imaju povlašćeno mesto u ovoj knjizi. Sestra je „sličnost prstiju“, „žarulja“, „ravna i dobra ploča stola za blagovanje“, a prijateljice su „slijepa brda“. Potreba da se svakom biću dodeli sasvim nova poetska definicija podseća na proces osmišljavanja zagonetke, koja može da zbira i one semantički udaljene prostore. Poseban tip „preodevanja“ i oneobičavanja gradi se promenom perspektive, ospoljavanjem ili eksternalizacijom iskustva: svijet u kojem stanujem ostario je preko noći.

Poetski svet Ane Brnardić obiluje prekobrojnim vrstama biljnog i životinjskog sveta (grančice ribizla, kora breze, smokva, šljiva, kopriva, kadulja, kupine, noćurak, bukva, vrbe, bazga, oskoruše, vuk, vrana, listovi gorkog bilja, kosovi, vjeverice, crvendaći, pjevice, bezmirisne gujavice), bojama (zeleni zidovi bolnica, zelene iglice u očima, crno jezero, crna mahovina, modre naplavine, bijeli san, plavet), smenama godišnjih doba (prije zime, ljetnja oluja, proljeće, jesen, dolazak južine) i muzikom (dirke klavira, zvona koja teku u svojim trudnim koritima, žablje glazbe, harfe; od gavote i francuske šansone iz pokvarenog televizora do Schuberta i Mahlera). Efektan imaginarijum, postupkom mimikrije, potire fiksna značenja „simbolike“ prirode, oživljavajući njeno svojstvo nepripitomljvosti i neuhvatljivosti.

Prisutno je i parodiranje ljudskog stanja u odnosu na prirodu kroz figure koje odbijaju svoju konvencionalnu „ljudskost“ – vuk je presvučen u brezu, a nekoć je bio presvučen u učitelja glazbe. Pesnikinja se u istoimenoj pesmi povlači kao zec iza humka i udaje se za jezero. Ležerno „uputstvo“ upućeno čitaocima i kritičarima krije se u autoironičnim i autopoetičkim stihovima:

Koliko god se trudili,

Mi čitatelji nismo je uspeli uljuditi.

Ciklusi imenovani Grad, Izlet u Jalšje i Kraj ljeta u drugoj polovini zbirke mahom variraju slične ili istovetne motive, sumirajući ih, dopisujući ili potcrtavajući. Pesma Dječak, iz poslednjeg ciklusa Kraj ljeta, uvodi ponovljene iskaze i manje uspelu varijaciju metaforike stabla, stasavanja i očiju rasutih po telu. Utisak o relativnoj neujednačenosti ne odnosi se na pojedinačne pesme, koliko na samo konceptualno rešenje knjige, odnosno redosled grupisanih pesama. Intenzivni čitalački užitak prva dva zaokružena ciklusa tek mestimično ponovo blesne do kraja knjige. Otuda se, u izvesnom dekrešendo modusu zasićenja, obećanje punog potencijala knjige s početka rasplinjuje i izneverava.

Projekat K-UND-K podržala je Rekonstrukcija Ženski fond.

Naslovna fotografija: Srdjan Veljović